ଈଶୋପନିଷଦ୍ ମନ୍ତ୍ର – ଏଗାର

ବିଦ୍ୟାଂ ଚାବିଦ୍ୟାଂ ଚ ଯସ୍ତଦ୍ ବେଦୋଭୟଂ ସହ ।
ଅବିଦ୍ୟୟା ମୃତ୍ୟୁଂ ତୀର୍ତ୍ୱା ବିଦ୍ୟୟା ମୃତମଶତେ ||୧୧||

ଅନୁବାଦ
ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଅବିଦ୍ୟା ଏବଂ ଦିବ୍ୟଜ୍ଞାନ ଲାଭ ପ୍ରଣାଳୀ ଏକା ସଙ୍ଗରେ ଶିକ୍ଷା କରେ, ସେ ହିଁ କେବଳ ବାରମ୍ବାର ଜନ୍ମ ମୃତ୍ୟୁର ପ୍ରଭାବକୁ ଅତିକ୍ରମ କରିପାରେ ଏବଂ ଅମରତ୍ବର ପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଶୀର୍ବାଦ ଉପଭୋଗ କରେ ।

ଭାବାର୍ଥ
ଭୌତିକ ଜଗତର ଆରମ୍ଭରୁ ପ୍ରତ୍ୟେକେ ଏକ ଶାଶ୍ଵତ ଜୀବନ ପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ କରୁଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ପ୍ରକୃତିର ନିୟମ ଏତେ ନିଷ୍ଠୁର ଯେ କେହି ମୃତ୍ୟୁ ହସ୍ତରୁ ରକ୍ଷା ପାଇ ନାହନ୍ତି । କେହି ମୃତ୍ୟୁ ଋହେଁନା । ତାହା ଏକ ବାସ୍ତବ ସତ୍ୟ । କେହି ବୃଦ୍ଧ ଓ ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ ହେବାକୁ ମଧ୍ୟ ଋହେଁନା; କିନ୍ତୁ ପ୍ରକୃତିର ନିୟମ କାହାକୁ ମୃତ୍ୟୁ, ଜରା ଓ ବ୍ୟାଧ୍ଧରୁ ବିମୁକ୍ତ ରହିବାକୁ ଦିଏନା । ଭୌତିକ ଜ୍ଞାନର ଅଗ୍ରଗତି ଜୀବନର ଏହି ସବୁ ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ କରି ପାରିନାହିଁ । ଭୌତିକ ବିଜ୍ଞାନ ମୃତ୍ୟୁର ପ୍ରଣାଳୀକୁ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରିବାକୁ ପରମାଣୁ ବୋମା ଆବିଷ୍କାର କରିଛି; କିନ୍ତୁ ମନୁଷ୍ୟକୁ ଜରା, ବ୍ୟାଧ ଓ ମୃତ୍ୟୁର ନିଷ୍ଠୁର ହସ୍ତରୁ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ଏହା କିଛି ଆବିଷ୍କାର କରିନାହିଁ ।
ବୁଦ୍ଧିମାନ ଲୋକେ ସବୁବେଳେ ମନେ ରଖିବେ ଯେ, ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ବର୍ଷର ବିବର୍ତ୍ତନ ମଧ୍ୟ ଦେଇ ଜୀବର ଦେହାନ୍ତର ପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ତାକୁ ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦେହ ମିଳିଥାଏ । ଏହି ଭୌତିକ ଜଗତକୁ ବେଳେବେଳେ ଏକ ମହାସାଗର ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଏ, ଯେଉଁ ନୌକା ସାହାଯ୍ୟରେ ଏହି ମହାସାଗର ପାରି ହେବାକୁ ପଡ଼ିବ । ବୈଦିକ ପୁରାଣ ଏବଂ ସଦ୍‌ଗୁରୁ (ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ) ମାନଙ୍କୁ ଦକ୍ଷ ନାବିକ ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଏ । ମନୁଷ୍ୟ ଦେହ ରୂପକ ସୁଯୋଗକୁ ଅନୁକୂଳ ବାୟୁ ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଏ, ଯାହା ନୌକାକୁ ଅନାୟସରେ ବାହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ସ୍ଥଳରେ ପହଞ୍ଚାଇବାକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିପାରେ । ଯଦି ଏତେ ସୁବିଧା ଥାଇ ମଧ୍ୟ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଆତ୍ରୋପଲବ୍ଧ ପାଇଁ ନିଜର ଦେହର ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପଯୋଗ କରିନପାରେ ତେବେ ସେପରି ଏକ ଅସୁର ‘ ଆତ୍ମହା’ ବା ଜୀବ ହତ୍ୟାକାରୀ ବୋଲି ପରିଗଣିତ ହେବ । ଜୀବ ହତ୍ୟାକାରୀ ଚିରଦିନ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ଭୋଗ କରିବାକୁ ଅଜ୍ଞାନତାର ଅନ୍ଧକାର ରାଜ୍ୟରେ ନିପତିତ ହେବ, ଏହା ତାର ଅଦୃଷ୍ଟ ଲେଖା । ଏହିଠାରେ ଶ୍ରୀ ଈଶୋପନିଷଦ୍ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାଷାରେ ଏକ ସତର୍କବାଣୀ ଶୁଣାଇଛନ୍ତି |
ଜୀବନ ସଂଗ୍ରାମରେ ଜୟଲାଭ କରିବାକୁ ଓ ଏକତରଫା ଉଦ୍ୟମ ନ କରିବାକୁ ଶ୍ରୀ ଈଶୋପନିଷଦ୍ ଉପଦେଶ ଦେଇଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକେ ନିଜର ସ୍ଥିତି ପାଇଁ କଠିନ ଉଦ୍ୟମ କରୁଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଭୂତ ପ୍ରକୃତିର ନିୟମ ଏତେ କଠୋର ଯେ କାହାରିକୁ ଏହା ଅତିକ୍ରମ କରିବାକୁ ସେ ଦେଉନାହାନ୍ତି । ସ୍ଥାୟୀ (ଶାଶ୍ଵତ) ଜୀବନ ଲାଭ କରିବାକୁ ହେଲେ ଭଗବାନଙ୍କ ନିକଟକୁ ଫେରିଯିବାକୁ ହେବ ।
ଭଗବାନଙ୍କ ନିକଟକୁ ଫେରିଯିବାର ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ଜ୍ଞାନର ଏକ ଭିନ୍ନ ଶାଖା ଅଟେ । ଉପନିଷଦ୍, ବେଦାନ୍ତ, ଭଗବତ୍ ଗୀତା, ଶ୍ରୀମଦ୍ ଭାଗବତମ୍ ପ୍ରଭୃତି ପ୍ରମାଣିକ ବୈଦିକ ଶାସ୍ତ୍ରସମୂହରୁ ଏହା ଶିକ୍ଷା କରିବାକୁ ହୁଏ । ତେଣୁ ଏ ଜୀବନରେ ସୁଖୀ ହେବାକୁ ହେଲେ ଏବଂ ଏହି ଭୌତିକ ଦେହତ୍ୟାଗ ପରେ ଏକ ଆନନ୍ଦମୟ ଜୀବନ ଲାଭ କରିବାକୁ ହେଲେ, ଏହି ପବିତ୍ର ଶାସ୍ତ୍ର ମାନଙ୍କରୁ ଦିବ୍ୟଜ୍ଞାନ ଆହରଣ କରିବାକୁ ହେବ । ବଦ୍ଧ ଜୀବ ଭଗବାନଙ୍କ ସହିତ ତା’ର ଶାଶ୍ଵତ ସଂପର୍କକୁ ଭୁଲିଯାଇଛି ଏବଂ ଏ ଜନ୍ମର ଅସ୍ଥାୟୀ ସ୍ଥାନକୁ ତାର ସର୍ବସ୍ଵ ବୋଲି ଭୁଲବଶତଃ ଗ୍ରହଣ କରିନେଇଛି । ଭଗବାନ୍ ତାଙ୍କର ଅପାର କରୁଣାରୁ ଭାରତବର୍ଷର ଉପଯୁକ୍ତ ଗ୍ରନ୍ଥମାନ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଦେଶରେ ଅନ୍ୟ ଶାସ୍ତ୍ରସମୂହ ପ୍ରଦାନ ଦିବ୍ୟ ଗୃହକୁ ଫେରିବା ଦ୍ୱାରା ସେ କେବଳ ସୁଖୀ ହୋଇପାରିବ ।